Przyszłość należy do Katowic!

Katowice są miastem, które wciąż się przeobraża i rozwija. To typowa cecha, charakteryzująca młode, dynamiczne organizmy grodzkie. Dlatego przed nimi - tak, jak przed każdym młodzieńcem - rysuje się niezwykle atrakcyjna przyszłość, związana przede wszystkim z powrotem do rodziny europejskich metropolii. Trzeba jednak zauważyć, że jak na swój relatywnie krótki żywot - górnośląska stolica może poszczycić się całkiem bogatą historią i już znaczącym, oryginalnym dorobkiem kulturalnym. Czy to możliwe ? - Oczywiście, zważywszy, że od ponad stu lat mieszkają w nim Katowiczanie!

Jeszcze w XIX wieku w tym miejscu rozciągała się niewielka wieś, zamieszkała jedynie przez zagrodników i kuźników. Ale kiedy osadę w 1838 roku zakupił Franciszek Winckler sytuacja się całkowicie odmieniła. Nowy właściciel docenił dogodne położenie Katowic na szlaku komunikacyjnym, wiodącym na zachód i południe Europy; dlatego przeniósł tutaj cały zarząd swoich dóbr. W efekcie tej decyzji nastąpiły błyskawiczne przeobrażenia ekonomiczne, demograficzne i społeczne, które przerodziły wioskę w miejską osadę.

Rosnące znaczenie gospodarcze osady zadecydowało, że 11 września 1865 roku król pruski podpisał w Babelsbergu pod Berlinem edykt, w którym nadał Katowicom prawa miejskie. Po wejściu w życie jego postanowień rozpoczęto wybory do Rady Miejskiej i Magistratu. Pierwszego katowickiego Burmistrza wybrano w maju 1866 roku, a został nim Louis Diebel. Magistrat urzędował wtedy w prywatnym mieszkaniu burmistrza, a Rada Miejska w hotelu Welta. Dopiero po pięciu latach urzędowania miasto wynajęło pomieszczenia w kamienicy przy ul. 3 Maja.

W 1872 roku, kiedy to podzielony został powiat bytomski, Katowice stały się siedzibą władz nowej jednostki administracyjnej - powiatu katowickiego. Od tej pory rozpoczyna się nowy, metropolitalny rozdział historii grodu. Miasto wciąż rosło, by wkrótce stać się regionalną stolicą, głównym ośrodkiem politycznym, naukowym i kulturotwórczym Górnego Śląska. Tu też rozegrały się bohaterskie oraz tragiczne wydarzenia - powstań śląskich i wojen światowych. Na ich ślady, w postaci licznych tablic pamiątkowych i pomników, natrafimy w każdej z dzielnic miasta.

Przybliżam owe dni narodzin Katowic nie przypadkowo - istnieje bowiem pewna zbieżność wydarzeń, łącząca historyczne dni pierwszego magistratu z czasami całkiem nam współczesnymi. Tak, jak przed ponad stu laty, wkrótce po otrzymaniu herbu, Katowice dostąpiły błyskawicznego awansu na pozycję najprężniejszego ośrodka przemysłowego regionu - tak teraz, począwszy od lat dziewięćdziesiątych XX wieku, jesteśmy świadkami gwałtownego rozwoju inwestycyjnego (który zaowocował szeregiem nowoczesnych realizacji, z nowymi drogami na czele) oraz znaczącego ożywienia w międzynarodowych kontaktach miasta.

Dziś, na progu nowego stulecia, Katowice ugruntowały już swą pozycję niekwestionowanego lidera wśród miast, tworzących wielką, blisko trzymilionową aglomerację. Stały się prawdziwą, górnośląską metropolią, rozciągającą się na obszarze 165 kilometrów kwadratowych, w której mieszka 330 tysięcy mieszkańców. Metropolią, będącą - jak na stolicę Województwa Śląskiego przystało - centrum politycznym oraz gospodarczym regionu. To jednocześnie znaczący w kraju ośrodek badawczy, naukowy oraz kulturalny, związany ze stałym rozwojem szkolnictwa wyższego. W ciągu dekady liczba studiujących w Katowicach wzrosła ponad pięciokrotnie: z 15 do 80 tysięcy studentów, kształcących się na kilkunastu uczelniach państwowych i niepaństwowych. Miasto wykorzystuje swoje niedoceniane przedtem atuty: idealne położenie geograficzne na przecięciu głównych traktów Europy północ - południe oraz wschód zachód, czy korzystne warunki klimatyczne, które sytuują pobliskie lotnisko w Pyrzowicach na czele listy najbezpieczniejszych lądowisk w promieniu kilkuset kilometrów.

Błyskawiczny progres Katowic rozpoczął silny impuls, związany ze zmianami ustrojowymi kraju po 1990 roku. Odrodzenie demokracji i gospodarki rynkowej spowodowały, że miasto zaczęło przeżywać swoją kolejną młodość. Powstałe wówczas nowe możliwości zostały wykorzystane przez samorząd, który nie przeraził się historycznego wyzwania i zadecydował o całkowitej zmianie dotychczasowego oblicza Katowic. Rozpoczęto głębokie procesy restrukturyzacji techniczno-technologicznej oraz proces przekształcenia organizacyjno-własnościowego podmiotów gospodarczych. Zrezygnowano przy tym z tradycyjnego, przemysłowego charakteru miasta, na rzecz przeobrażenia go w regionalne centrum finansowe i ośrodek handlowo-usługowy, z silnym zapleczem kulturalnym oraz naukowym. Finalne doprecyzowanie zmian określił historyczny już dziś dokument, zatytułowany "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta", powstały w 1996 roku, będący jednocześnie uchwałą Rady Miejskiej. To pozwoliło na rozpisanie precyzyjnego scenariusza, którego głównym celem jest przeobrażenie stolicy województwa w nowocześnie funkcjonujący organizm miejski.

Realizacja owego zamierzenia nie od razu przyniosła oczekiwane efekty. Pamiętajmy: miasto przez ponad stulecie było obciążone nieprzyjaznym ekologicznie i starzejącym się przemysłem ciężkim oraz dostosowaną do niego, specyficzną infrastrukturą. Już ten fakt mógł budzić nieufność potencjalnych inwestorów. Potrzeba było kilkuletnich starań, niezliczonej ilości zabiegów i działań, aby przełamać impas i pozyskać odpowiednich sprzymierzeńców oraz partnerów. Dlatego patrząc z dzisiejszej perspektywy na osiągnięcia gospodarcze Katowic ostatniego dziesięciolecia, w tym na zrealizowane w krótkim czasie (i nadal realizowane!) inwestycje trzeba mieć świadomość, że żadna z nich nie jest dziełem przypadku. Są efektem wytężonej, solidnej pracy i wspólnego wysiłku samorządu, przedsiębiorców oraz oczywiście mieszkańców; jak również umiejętnego wykorzystania walorów, wynikających z naturalnych warunków miasta i wielu sprzyjających zjawisk ekonomicznych. Z tych właśnie powodów w Katowicach uruchomiło swoją działalność szereg podmiotów, tworzących sieć instytucji obsługi biznesu, które pierwsze doceniły zalety tego rynku: silnie skoncentrowanego oraz chłonnego pod względem konsumpcyjnym. Owe podmioty stworzyły solidny przyczółek dla szybkiego rozwoju biznesu, co najlepiej odzwierciedlić może fakt, że Międzynarodowe Targi Katowickie stały się od tego momentu drugim - pod względem znaczenia i wielkości - ośrodkiem tego typu w Polsce !

Dzisiejsze Katowice są dobrym przykładem, jak należało skorzystać z historycznej szansy która otworzyła się po 1990 roku. Należą do elity polskich miast, które zdążyły na czas wykonać swój pierwszy poważny krok ku nowej cywilizacyjnej jakości. Od 1998 roku, wraz z rozpoczęciem intensywnej modernizacji drogowo-komunikacyjnej, górnośląska stolica rozpoczęła kolejny etap tworzenia bazy pod infrastrukturę nowoczesnego miasta. W ciągu czterech lat wyremontowano, bądź wybudowano, blisko 150 z 500 kilometrowego zasobu drogowego miasta; czyli znacznie więcej, niż w przeciągu dwóch poprzedzających ten okres dziesięcioleci. Wśród najważniejszych inwestycji trzeba wymienić budowę katowickich odcinków autostrady A 4 oraz Drogową Trasę Średnicową. Jednakże dla płynności ruchu kołowego niemniej ważne okazały remonty szeregu przestarzałych węzłów komunikacyjnych, jak też dróg lokalnych (zrealizowano nawet podobno "niemożliwe" do przebudowy skrzyżowanie ulicy Armii Krajowej z torami PKP).

Korzyści z obrania takiego kierunku inwestycyjnego są nie do przecenienia. Bezpośrednie korzyści są oczywiste: zażegnane zostało niebezpieczeństwo "zakorkowania" miasta, znacznie zmniejszyło się zanieczyszczenie powietrza. Jednak najważniejsze są efekty pośrednie. Nowe drogi mają znaczny wpływ na zainteresowanie miastem inwestorów, a to pozwala Katowicom na wzmocnienie ich pozycji na krajowym rynku finansów. Ponadto nastąpił rozwój całej sfery handlowo-usługowej. To drogi okazały się najkrótszą drogą, by Katowice stały się rozległym, atrakcyjnym polem inwestycyjnym, na którym powstają nowe banki, obiekty kultury i nauki, supermarkety, biurowce, hotele, kompleksy wielofunkcyjne itp. I co ważne, to fakt, że owa atrakcyjność nieprędko zmaleje, bowiem w kolejce już czekają nowe przedsięwzięcia. W najbliższym czasie powstaną kolejne obiekty komunikacyjne, w tym przebudowane Rondo i Rynek. Ponadto miasto planuje kolejne inwestycje proekologiczne i rozwój budownictwa mieszkaniowego.

Jednakże aspiracje nie mogą kończyć się na samych inwestycjach drogowych i budowlanych; muszą one sięgać znacznie dalej. Dlatego Katowicom XXI wiek przyniesie znaczne rozwinięcie całej sfery niematerialnej miasta, w postaci stworzenia kolejnych ośrodków naukowych, obiektów kultury oraz sportowo-rekreacyjnych. Nastąpi również rozszerzenie dotychczasowych kontaktów międzynarodowych.

Pozycja Katowic, jako miasta o ponadregionalnym znaczeniu, wynika przede wszystkim z aktywność samorządu katowickiego na wszystkich płaszczyznach ruchu samorządowego - tak w Polsce, jak i na arenie międzynarodowej. Dowodzą tego działalność w ramach Unii Metropolii Polskich, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, Związku Miast Polskich, uczestnictwo w programach Rady Europy oraz liczne stałe kontakty i umowy partnerskie z miastami i stowarzyszeniami. Katowice należą m.in. do Stowarzyszenia EUROCITIES, Międzynarodowej Rady Lokalnych Inicjatyw Środowiskowych I.C.L.E.I., Rady Gmin i Regionów Europy C.E.M.R., Międzynarodowego Stowarzyszenia Miast Edukacyjnych I.A.E.C. oraz Światowej Federacji Zjednoczonych Miast F.M.C.U.

To wszystko musiało przynieść wymierne efekty. i... nie było w tym nawet cienia kurtuazji, gdy na początku 1999 roku Związek Miast Polskich powierzył mi - prezydentowi Katowic - zaszczytny tytuł prezesa tej największej w kraju organizacji samorządowej. Tak, jak nieprzypadkowo stolica Województwa Śląskiego otrzymała jedno z najbardziej prestiżowych wyróżnień nadawanych przez Radę Europy: Flagę oraz Plakietę Honorową Rady Europy!

Jest zatem bogata garść przesłanek wskazujących, że Katowice po niezwykle owocnej ostatniej dekadzie XX wieku, wkroczyły w jeszcze lepszą: pierwszą dekadę trzeciego tysiąclecia. Dziś można być już pewnym, że dalszy rozwój miasta przestał być jedynie kwestią ambitnych planów - on się bowiem dokonuje na naszych oczach. Dzień po dniu, jako stały proces, który tak jak we wszystkich miastach nowoczesnej Europy - nie będzie miał już nigdy końca.

Piotr USZOK
Prezydent Katowic